In welk jaar Marianne Franken dit jongetje schilderde, is niet bekend. Maar dat doet ook niet echt terzake, want het is een tijdloos portret. Een tikkeltje stuurs kijkt het jongetje je aan. Misschien had hij wel helemaal geen zin om te poseren. Hoe dan ook, zijn smalle kinderkoppie is haarfijn vastgelegd door Franken. Franken werkte in de realistische stijl, de stijl waarin bijna alle schilders werkten in de eerste helft van de twintigste eeuw. Zij was in de leer geweest bij een ander Arti-lid, Martin Monnickendam, en maakte vooral stillevens en portretten. Tijdens de bezetting royeerde de vereniging haar op last van de bezetter. Hetzelfde gold voor Martin Monnickendam en dertien andere Joodse Arti-leden. Tien van de vijftien Joodse Arti-kunstenaars werden vermoord in Duitse concentratiekampen, Marianne Franken was een van hen.

In de expositie Arti in oorlogstijd hing het kinderportret van Franken vlak naast een ander kinderportret: dat van de dochter van kunstschilder Ed Gerdes. Ed Gerdes was niet alleen Arti-lid, maar ook NSB’er. Hij had een hoge functie in de cultuurpolitiek van de nieuwe orde. Het portret van zijn dochter Sacha maakte hij in de vroege jaren twintig. Sacha volgde haar vader wel in zijn beroepskeuze – ze werd kunstenares – maar geenszins in zijn politieke keuze. Ze trouwde in de oorlog met beeldhouwer en verzetsman Marius van Beek. Van Beek ontmoette zijn schoonvader (die kort na de bevrijding onder mysterieuze omstandigheden kwam te overlijden) één keer. Bij die gelegenheid, tegen het einde van de oorlog, sprak Gerdes tegen zijn dochter: ‘Als jouw vriend het overleeft ga ik eraan; het is jouw keuze, de een of de ander.’

Met de presentatie van deze twee ogenschijnlijk vergelijkbare, maar toch zo verschillende kinderportretten plaatsten we de bezoeker voor een dilemma. Want hoe zit het nu met deze kunst? Is het portret van Gerdes ‘fout’ omdat het door een fout persoon geschilderd werd? En wat vinden we van het portret van Franken in het licht van haar persoonlijke geschiedenis? Wat voor invloed heeft deze kennis op onze waardering van de twee werken?

Eén twitteraar wist de antwoorden op deze vragen heel goed, zo blijkt uit onderstaande tweet.

Een interessante reactie, vonden wij als tentoonstellingsmakers. Zo zie je dat de realistische beeldtaal niet zelden ergernis opwekt, omdat sommigen deze kunst nog steeds als ‘fout’ zien. Ook al is ze gemaakt door een Joodse kunstenares die werd vermoord door de nazi’s.

Claartje Wesselink