Slechts zes weken voor de opening van Arti in oorlogstijd waren acht studenten van de Universiteit van Amsterdam onder mijn leiding begonnen met het opzetten van deze tentoonstelling. Ze hadden enkele hoorcolleges gekregen over kunst en kunstenaars in oorlogstijd, hadden zich ingelezen en hadden een opdracht gemaakt. En nu waren ze prompt gastconservator en moesten ze in een mum van tijd een expositie op poten zetten, met alles wat daarbij komt kijken.

De taken werden verdeeld en vol vuur ging het achttal aan de slag. Al snel werd de knoop doorgehakt over de aard van deze expositie. Het zou een cultuurhistorische vertoning worden, omdat de Kultuurkamer, de anti-Joodse maatregelen in de kunstwereld en andere zware onderwerpen uit deze specifieke periode de nodige uitleg behoeven. Beeld en woord zouden elkaar dus afwisselen in de tentoonstelling. Ook zou het een klassiek opgezette expositie worden. We hadden namelijk niet alleen weinig tijd, maar ook weinig geld: met slechts 1000 euro op de bank moest het geheel uit de grond worden gestampt. Alle nieuwerwetse foefjes moesten daarom noodgedwongen achterwege blijven. Hoewel, noodgedwongen – eigenlijk vonden we het zelf ook wel passend dat deze expositie een zekere rust zou uitstralen. Geen geluid, geen bewegend beeld, geen computeranimaties. Met enkel een catalogus in de hand zou de bezoeker zich door de ruimte bewegen. De expositie moest een contemplatieve stemming oproepen, passend bij de lastige thematiek die er werd verbeeld. Wel kwamen er een website – je ziet hem nu voor je – en een Facebookpagina, voor de externe pr.

In het weekend van 28-30 maart bleek dat onze missie geslaagd was. Op de vrijdagavond van de opening kon je in de Arti Galerie over de hoofden lopen. Ook de twee dagen erna was het druk, mede dankzij publiciteit in Folia, Het Parool en Trouw. De gasten namen de tijd. Ze keken, lazen en bespraken wat ze zagen. Met elkaar of met één van de aanwezige student-conservatoren. Geen enkel moment was de Arti Galerie leeg. De catalogi, waarvan we dachten dat het er ruim genoeg zouden zijn, dreigden op zondagmiddag op te raken. De laatste bezoekers hebben we verzocht om hun exemplaar weer op de stapel te leggen. De notities in het gastenboek maken duidelijk dat het getoonde materiaal op de bezoekers evenveel indruk maakte als op onszelf. De confronterende ‘ontslagbrieven’ aan de Joodse leden, het radicale besluit van Wilhelmina en de ophef rond de naoorlose zuivering: het bracht de allerlaatste bezoeker tot de volgende opmerking in het gastenboek: ‘En wat zouden wij nu gedaan hebben?’ Laat dat nu precies de vraag zijn waarmee we dit project begonnen waren.

Claartje Wesselink